In een vorig leven las ik nogal wat "oude filosofen". Nu we een boekenwinkel hebben en een blog is dit een uitgelezen tijdperk in mijn leven om het één en het ander terug op te nemen. Omdat het moeilijk is een draad uit een vorig leven terug te vinden, besloot ik een "nieuwe" filosoof te lezen. Moderne filosofen zouden immers een moderne (= toegankelijker?) taal gebruiken en van wat ik zo al heb opgevangen van nieuwe filosofen is dat zij het veelal over de "oude" filosofen hebben, dus wordt dat in één klap eventueel mee opgefrist....
Joep Dohmen dus...is hoogleraar Wijsgerige en Praktijkgerichte Ethiek aan de Universiteit Voor Humanistiek in Utrecht, zo leert mij de achterflap van het boek. Persoonlijk viel ik voor titel: "
Het leven als kunstwerk". En de afbeelding op het voorplat: een stukje schilderij van Edward Hopper (two comedians). Het verband tussen dat schilderij en het boek ontging me op dat moment (twee spelers op de rand van een zeer hoog podium die buigen en afscheid nemen van het publiek) maar ik meende dat het wel zou dagen...
Net als vroeger nam ik een hoop aantekeningen onderweg. Aanvankelijk was dat geruststellend: het voelde vertrouwd. Tot ik besefte dat ik vooral veel moest (her)schrijven om er aan uit te kunnen, om ergens inzicht en overzicht te kunnen behouden. Dat dit ook het geval was met een betrekkelijk leesbaar boek stoorde me. Nu ik er nog eens over nagedacht heb, ben ik er wel uit hoe dat kwam. Ik ga het proberen uit te leggen.
Een aantal keer in het boek zegt Dohmen dat hij niet gerekend wilt worden tot de cultuurpessimisten. Maar al in de inleiding wordt het duidelijk dat Dohmen vindt dat wij, moderne mensen, langs geen kanten om kunnen springen met onze zelfverworven vrijheid. Zelfbeschikking, keuzevrijheid, niet-inmenging,...de zgn. autonomie is een mythe en leidt tot narcisme en onverschilligheid. Hij haalt H. Kunneman aan. Uit:Voorbij het dikke-ik: Bouwstenen voor een kritisch humanisme (2005):
Een dikke-ik is een letterlijk dikke egoist, vooral in de vorm van onverschillig, lomp of zelfs gewelddadig gedrag. Bovendien eist hij respect voor zijn zelfverkozen hoogst individuele opvattingen. Hij neemt wat hij meent nodig te hebben zonder omzien, duwt opzij, overstemt en al wat niet akkoord is (groepen, culturen, bevolkingsgroepen) is achterlijk of incompetent.Het leven zoals het is? Mij komt het over dat Dohmen mensen onderschat, mij lijkt bovenstaand "portret" een kwestie van onopgevoed gewetenloos puberaal gedrag. Natuurlijk zijn er eeuwige pubers (zoals...(beep)..., maar daar gaan we het nu niet over hebben) en er is die megalomane dominante liberale ideologie, mensen zijn er tegen opgewassen of niet, maar die nieuwe cultuur, de nieuwe levensvisie waar we tot moeten komen volgens Dohmen, is volgens mij toch al een tijdlang bezig. Hij haalt Foucault aan die vlak voor hij stierf de oproep uitte om van ons leven een kunstwerk te maken. In het boek van Dohmen wordt dit begrip verder uitgewerkt, levenskunst en kunstwerk, de termen zijn voor nogal wat interpretatie vatbaar.
Ik kreeg gelijk wat de oude filosofen betreft: ze komen ruimschoots aan bod: Socrates, de epicuristen en de leer van de Stoa,.. levenskunst is volgens de klassieke visie vooral een leer van de deugd, de ethiek. "Zelfzorg" zorgt in het Griekse model eveneens voor de samen-leving, zelfzorg beoogt ook de zorg voor anderen. Aldus ontdekte Foucault via de klassieke moraal wat het betekent om "stijlvol" door het leven te gaan. Hierbij is zorgen voor jezelf het fundament van de levenskunst en heeft niks vandoen met het narcisme maar alles met bekommernis, kennis, aandacht.
( Klassieke praktijken van levenskunst: omgaan met tijd: leren wanneer de tijd “rijp” is, op het juiste moment handelen rekening houdend met alle omstandigheden. Bewust leven. Tijd van bezinnen inschakelen, plannen,…De kunst van het schrijven:dagboek als een middel tot zelfkennis, brieven als middel tot zelfzorg (men wilt zich aan de ander meedelen, laten weten wat hem zorgen baart, wat aandacht verdient, enz…De kunst van het (vrijmoedig) spreken: mondigheid leren is van onschatbare waarde voor zelfzorg. Moedig je waarheid vertellen is een kunst. De kunst van het luisteren: als oefening in het omgaan met autoriteit en zelfbeheersing.) Het klinkt zeer modern in de oren... net wat het verwende westen nodig heeft. Domen neemt het appèl van Foucault over en reikt ons eigenlijk diezelfde hulpmiddelen als de klassieken:
1.Bezinning: maken van een zelfportret: een schets van je unieke biografie. Dat vereist zelfreflectie, zelfbewustzijn. En gesitueerdheid. Ieder mens bevindt zich altijd op een welbepaald punt van zijn levensloop.
2.Pleidooi voor de terugkeer naar zelfdiscipline want een cultuur van overdaad heeft behoefte aan een moraal van matiging.
3.Posttraditioneel leven betekent leven met een veranderend tijdbeeld: mensen van nu willen liefst alles tegelijk doen. Verricht niet teveel soorten activiteiten, bewaak de diepgang van je leven. Let op fateful moments en het kairos: wat is het juiste ogenblik om al dan niet van koers te wijzigen
4.Levenskunst is samenlevingskunst, door de anderen leer je jezelf kennen, door omgang met anderen kom je te weten hoe je het beste kan omgaan met anderen.
5. Ontsnap aan de terreur van geluk. In tegenstelling wat de reclame ons belooft is geluk allerminst maakbaar. Het is net het idee van vrijheid, niet-inmenging, onafhankelijkheid ,…dat mensen ongelukkig maakt. Getuigen zijn de vele therapieen,boeken als "the secret". Personal coaching is big business op de markt van geluk.
6.Authenticiteit. Hier komt Dohmen bij Charles taylor die authenticiteit zeer serieus neemt. Waarachtigheid verwijst naar motivatie. Een “rebel without a cause” is een conformist bij uitstek: zonder enige reden is hij het oneens met wat dan ook. Authenticiteit is niet noodzakelijk anti-autoritair: je kan een regel opvolgen wel of niet omdat je daar goeie reden voor hebt. Mijn handelen heeft een bepaalde waarde, Taylor noemde dit de morele betekenishorizon. Het is een zeer subjectief begrip.
Hoewel "Het leven als kunstwerk" een zeer leesbaar boek is, heb ik me er toch door moeten worstelen. Omdat het lang geleden is maar ook omdat Dohmen vaak herhaalt, hij probeert zodanig te ordenen, begrippen als levenskunst fenomenologisch te verklaren, onderscheidt types, interpretaties,enz...ik geraak hierdoor het noorden kwijt, het overzicht kwam niet, het inzicht evenmin. Dohmen is hoogleraar Praktijkgerichte Ethiek maar heeft bijzonder weinig aandacht voor sociologen en psychologen die zich al over het probleem van de levenskunst en de angst voor vrijheid gebogen hebben (Buber, Fromm, Jung, Hadot, Elias e.v.a.), Oosterse en Westerse manieren van denken die tot zoiets als mindfulness kunnen leiden, (en voor de therapeuten die tenslotte het veldwerk doen.) De "praktijk" heb ik een beetje gemist.
Maar...mijn belangstelling is her-opgewekt en een boek dat ik bij Dohmen ben tegengekomen en nu erg graag wil lezen is dat van Charles Taylor: "Bronnen van het Zelf".
Gladys
